Bijen

Bijen zijn natuurlijk geen kruiden. Toch wil ik ze hier bespreken, omdat ze zo veel producten leveren die onmisbaar zijn in de kruidengeneeskunde.

Er zijn weinig dieren die een zo intieme verhouding hebben met de plantenwereld. Veel planten zijn voor hun voortplanting afhankelijk van bestuivende insecten. Bijen zijn voor hun hele bestaan, voeding, bouw van het nest, en voortplanting, afhankelijk van wat bloemen te bieden hebben.

Bijen verzamelen nectar in bloemen. Dit is een zoete vloeistof, die door de bij wordt omgezet in honing. Honing is dus het product van de bij, niet van de bloem!

Honing wordt door de bijen in de eerste plaats gebruikt als voedsel. Maar het dient ook als grondstof voor de vorming van bijenwas.

Bijen maken de was in speciale wasklieren in hun achterlijf. De chemische samenstelling van was is heel ingewikkeld en verschilt bovendien met het seizoen en de bloemen, waar de honing vandaan gekomen is. Het smeltpunt van was ligt op ongeveer 63 graden. Was is lichter dan water en blijft dus drijven. Het produceren van was is voor de bijen een intensieve klus. Voor een kilo was heeft het bijenvolk 13 tot 16 kilo honing nodig. Ze gebruiken de was om de kenmerkende zeshoekige raten te bouwen, die hun woning vormen. Er zijn speciale kamers voor de opslag van honing of stuifmeel, voor het leggen van eitjes en voor de ontwikkeling van larven.

Was wordt door imkers verzameld en ingeleverd bij regionale afdelingen van de bijenhoudersvereniging. Die hebben de apparatuur om de was te smelten en te reinigen van honing, broedresten en stuifmeel. De zo verkregen ruwe bijenwas kan verder gezuiverd worden en voor heel veel doeleinden worden gebruikt. Denk bijvoorbeeld aan boenwas (een mengsel van bijenwas en benzine of terpentijn), boetseerwas, kaarsen, conserveermiddel voor leer, glijmiddel bij het boren van staal, en in vroeger tijden voor schrijftafeltjes (de romeinen deden dat al) en voor het verzegelen van enveloppen.

Omdat bijenwas een samenstelling heeft die verwant is aan de samenstelling van (andere) dierlijke vetten, waaronder de vetten in onze eigen huid, wordt bijenwas vanouds ook veel toegepast in huidverzorgingsmiddelen en zalven. Bijenwas is echter duur en er zijn veel synthetische producten ontwikkeld die de bijenwas in veel toepassingen kunnen vervangen.

Voor gebruik in geneeskrachtige preparaten blijft de echte natuurlijke bijenwas onvervangbaar. En dan zeker een bijenwas die door de bijen is geproduceerd in de regio waar je woont. Bijen verzamelen niet alleen nectar, maar ook veel stuifmeel van de bloemen die ze bezoeken. De was in hun kast is een soort afdruk van alle bloemen die in hun omgeving bloeien. Mensen met een overgevoeligheid voor stuifmeel (hooikoorts) hebben baat bij het kauwen op een stukje was, dat in hun eigen leefomgeving is geproduceerd. Ook het eten van honing uit de eigen omgeving heeft dit effect. Kennelijk is de bewerking die de bijen uitvoeren met het stuifmeel, precies het voorbeeld dat we nodig hebben om beter met (stuifmeel uit) onze omgeving om te kunnen gaan. Voor de toepassing van was in huidverzorgingsproducten en zalf geldt dat net zo. Daarom gebruik ik uitsluitend bijenwas van de imkers in mijn eigen omgeving.

Een ander product van de bijen dat gebruikt wordt om zijn geneeskrachtige werking, is propolis. Dit is een harsachtige substantie, die door de bijen wordt gemaakt van de hars van bomen. Hiermee dichten ze de tochtkieren in hun nest. Ook gebruiken ze het om vuil in hun nest in in te pakken, als ze niet in staat zijn ze te verwijderen. Het komt wel voor dat een muis, aangetrokken door de voedzame was in een bijennest, geheel door propolis wordt ingepakt en gemummificeerd, omdat het lijkje te groot is voor de bijen om weg te halen. Propolis is bij temperaturen tussen 20 en 30 graden taai en kleverig. Bij lagere temperaturen is het bikkelhard. Omdat propolis alles aan elkaar kleeft wat gescheiden is, gebruik ik het in littekenzalf.