Betula alba

In de botanische betekenis van het woord, is de berk helemaal geen kruid, maar een boom. Als we met het woord "kruid" bedoelen: een plant met geneeskrachtige eigenschappen, dan is de berk zeker een kruid!

Berk of Betula in het latijn, is een loofboom die een rijzige, slanke vorm heeft en in de winter heel mooi laat zien wat voor kleuren ze allemaal in huis heeft. Met de mooie witte bast is het misschien wel de eerste boom die een kind leert herkennen. Onderaan is de bast gescheurd en zien we wit en zwart, verder naar boven toe gaat het stralende wit overheersen. De dunne twijgen worden bij oudere bomen steeds langer en gaan naar beneden hangen. In de winter is de kleur van deze twijgen goed te zien: prachtig warm roodbruin, een kleur waar rust van uitstraalt. Ergens in maart verschijnen aan de toppen van deze twijgen de mannelijke katjes, nu nog in knop. De vrouwelijke katjes zie je wat hoger op dezelfde twijgen zitten.

Berken houden van water; ze staan graag op natte plekken en groeien daar heel goed. Toch kunnen ze ook groeien juist op droge plekken, zoals op de heide. Of op andere ongunstige plaatsen, waar andere loofbomen het niet meer redden: hoog in de bergen of in het koude Scandinavië. De berk is taai en weet zich onder de meest extreme omstandigheden te redden.

Heel kenmerkend van de berk is de beweging van de twijgen. Bij het minste zuchtje wind dansen de hangende twijgen sierlijk heen en weer. Soepel en gracieus. Geen wonder dat deze boom als vrouwelijk gezien wordt. En ook geen wonder dat ze kan helpen ons lichaam soepel te houden. Berk stimuleert namelijk de nieren in je lichaam, waardoor je meer urinezuur kunt lozen. Urinezuur is een afvalproduct van je eiwitstofwisseling en het speelt een belangrijke rol in het ontstaan van chronische gewrichtsklachten. Door berk te gebruiken, houdt je de hoeveelheid urinezuur in je lichaam lager en daarmee ontlast je je gewrichten. Mooi hoe de boom in haar beweging, dit laat zien!

Berk kun je op twee manieren tot je nemen: je kunt de jonge bladeren plukken, drogen en er thee van zetten. Deze thee mag langdurig gebruikt worden en smaakt goed. Wel eerst laten drogen; thee van vers berkenblad is heel wrang van smaak. Door het drogen verdwijnt het wrange en wordt de thee iets zoet en geurig. De andere manier om van de mooie werking van de berk te profiteren is in de vorm van sap. In berkenbomen komt al vroeg in het voorjaar de sapstroom op gang. Tot het moment dat de bladeren aan de boom zich ontvouwen, kun je dit sap heel gemakkelijk uit de boom oogsten. De klassieke methode maakt gebruik van een boor, waarmee je een gat maakt in de stam. Daar stop je een precies passend buisje in en dan hang je er een fles onder om het sap op te vangen. Als je genoeg sap hebt haal je het buisje er uit en stop je het gaatje dicht met een stukje kurk of wat mos. Eenvoudiger is het om het uiteinde van een tak af te knippen, de buigzame, taaie tak naar beneden te buigen en er een fles aan te binden. Het sap druppelt gestaag uit de boom en je kunt per dag wel tot 3 liter uit 1 tak winnen. Dit sap is waterig, maar heeft toch ook een kenmerkende smaak, iets zoet door de vele natuurlijke suikers in de berk. Als je dit vers opdrinkt, reinig je je lichaam van binnenuit. Je kunt het ook gebruiken als badwater of om je haar mee te wassen: berkenwater is erg goed voor huid en haar.

Sinds een paar jaar verwerk ik zowel de gedroogde bladeren als het sap van de berk in een drank, die heel geconcentreerd is en het heel gemakkelijk maakt om zo'n inwendige reinigingskuur te doen. Ik noem het Betula's Elixer. Dat betekent dat ik in de maand maart steeds flessen in mijn grote berkenbomen heb hangen. Dagelijks controleer ik of de fles al vol is en als ik 5 liter bij elkaar heb, ga ik aan de slag om er elixer van te maken. Uiteraard doe ik dit alleen met grote, volwassen bomen. Jonge boompjes zou je te veel uitputten als je er liters sap uit haalt.

Ik hoor vaak mensen zeggen dat ze allergisch zijn voor berk. In werkelijkheid reageren ze allergisch op het stuifmeel van de berk; deze mensen kunnen thee van berkenblad of het sap van de berk gerust gebruiken. In feite ben ik er zelfs van overtuigd dat een "grote voorjaarsschoonmaak" van je lichaam met behulp van berk, de allergie zal verminderen.