Blogopmaak

het ritme van de seizoenen (deel 1)

Thea van hoof • 3 januari 2023

midwinter

In land- en tuinbouw leef je met de seizoenen, en ik denk dat dat voor een kruidenteler nog sterker geldt. Je bent altijd op zoek naar het beste moment om het allerbeste uit elke plant te krijgen, en om dat te doen moet je wel het ritme van de plant zelf, volgen.
Er is ook zo iets als respect voor het ritme van de natuur. Zo probeer ik altijd gedurende te "twaalf heilige nachten" de rust te bewaren. De twaalf heilige nachten zijn de nachten tussen kerst (25 december) en driekoningen (6 januari). In deze periode ontvouwt zich de winterzonnewende: de dagen worden langzaamaan weer langer, en de nachten korter. Dat gaat niet in één keer, maar ontplooit zich in deze periode. Pas na 6 januari is het verschil gemakkelijk waarneembaar. Het is bij uitstek een periode voor inkeer, rust, met een goed boek bij de kachel zitten of een winterslaap houden.
Idealiter laat ik gedurende deze periode de tuin, de planten en de bodem zo veel mogelijk met rust.


Ik ervaar het als één van de wonderen van de natuur, dat planten dit ritme in de kosmos waarnemen. Niet alle planten reageren er even sterk op; voor sommige is temperatuur het belangrijkste. Maar er zijn veel planten, die zich niet zozeer laten leiden door temperatuur, maar eerder door daglengte.
Neem bijvoorbeeld de plant smeerwortel (Symphytum officinalis). Een plant met geweldige geneeskrachtige eigenschappen, die al eeuwenlang wordt toegepast om wonden, botbreuken en allerlei gewrichtsklachten te behandelen. Modern wetenschappelijk onderzoek heeft de werking bevestigd en verklaard door de aanwezige chemische bestanddelen in deze plant. En wat blijkt? De plant is altijd waardevol, maar het hoogste gehalte aan de voornaamste bestanddelen (allantoïne) vinden we in de periode tussen de winterzonnewende, en het uitlopen van de plant in het voorjaar. Ik heb dan ook vele jaren de maand februari als oogstmaand voor smeerwortel gehanteerd.


Nu loop ik tegen een probleem aan: er is zó veel vraag naar smeerwortelproducten (smeerwortelzalf, gewrichtsolie), dat ik de oogstperiode heb moeten uitbreiden. Vorig jaar heb ik de hele periode na de twaalf heilige nachten, tot eind maart, smeerwortel geoogst. En nog was het niet genoeg: de smeerwortelzalf van vorig jaar is schoon op! Nu wil het toeval dat vandaag, 3 januari (eigenlijk een paar dagen te vroeg dus), de maan in het sterrenbeeld stier staat. Dat heeft een versterkend effect op het wortelgebied van planten. Daarom heb ik vandaag een uitzondering gemaakt en ben ik alvast met spade en kruiwagen de tuin in gegaan om de eerste smeerwortels te oogsten. Die moeten nu drie weken trekken in de zalf, dus ik kan gerust terug in mijn stoel bij de kachel kruipen en verder gaan met de welverdiende winterrust!

voortschrijdend inzicht....

door Thea van hoof • 29 december 2024
het wilgenbosje

kruid in het zonnetje: goudsbloem

door Thea van hoof • 5 augustus 2024
In de zomer wordt de kruidentuin beheerst door één plant, de goudsbloem. Fel oranje bloemen in lange rijen, afgewisseld met wat geel van het SintJanskruid of wijnruit, en veel groen van allerlei andere kruiden. Maar het oranje overheerst. De oogst is min of meer “binnen” maar de planten zullen nog een hele tijd bloeien. Je hoeft goudsbloem niet te gebruiken om er gezonder van te worden: alleen al het kijken naar die kleur maakt je vrolijk en dat is goed voor je! Ik gebruik goudsbloemen in diverse producten: goudsbloemzalf natuurlijk, goudsbloem huidolie maar het zit ook in littekenzalf en berken huidolie. Ik ken weinig planten die zo goed zijn voor de huid als deze! Wat er ook met de huid aan de hand is: goudsbloem is altijd goed. Geneeskrachtige planten bevatten werkzame inhoudsstoffen en sommige van die inhoudsstoffen zijn kleurstoffen: anthocyanen (blauw), flavonoïden(geel), xanthonen (ook geel). Ook in de goudsbloem is een deel van de helende werking op de huid, terug te voeren op de kleurstoffen in de plant. Daarom wil ik mijn goudsbloemen oogsten als ze zo oranje mogelijk zijn. Daarvoor kun je het beste de bloemen jong plukken: als de eerste bloemen open gaan is de kleur het meest intens. Wordt de plant wat ouder, dan wordt het oranje wat bleker. Vandaar dat ik zo jong mogelijk pluk. Als ik eenmaal genoeg geplukt heb, laat ik de planten verder hun gang gaan. Ze zullen blijven bloeien tot het gaat vriezen in het najaar, dus daar kan ik nog maanden van genieten. Goudsbloem is niet inheems in Nederland. De oorsprong ligt meer zuidelijk, in een milder klimaat zonder winterse vorstperiode. In dat klimaat kan goudsbloem het jaar rond bloeien (mogelijk is de naam Calendula afgeleid van kalender?) maar in Nederland is het een éénjarige, die in de winter verdwijnt. Op beschutte plekken in de bebouwde kom zie je ze wel eens overwinteren, maar hier in het open veld is dat nog nooit gebeurd. Geen nood: al die bloemen vormen heel veel zaden, die na de winter vanzelf kiemen. Meestal is het niet nodig om goudsbloem te zaaien in het voorjaar: dat heeft de plant zelf al gedaan. Maar ja, ik ben een tuinvrouw en ik wil graag zelf bepalen welke plant wáár komt te staan. Ik moet er ook langs kunnen lopen om te plukken, dus een paadje naast de goudsbloemen is belangrijk. Uiteindelijk zaai ik dus toch zelf, netjes in rijen. Of ik spit de spontaan opgekomen plantjes uit en plant ze in een rij terug op de plek waar ik ze hebben wil. Dit jaar liep het wat anders: door de nattigheid zijn er (nog steeds!) erg veel slakken die graag eten van pas ontkiemde goudsbloemplantjes. Ik heb tot drie keer toe opnieuw moeten zaaien. Pas toen het een paar dagen achter elkaar niet regende zodat het voor de slakken wat moeilijker wordt om overal naar toe te kruipen, kregen de goudsbloemplantjes de kans om dóór te groeien. En werd de tuin alsnog een feest van kleur.

klimaatverandering

door Thea van hoof • 6 juni 2024
tuinieren na de zondvloed

omheinen tegen de konijnen

door Thea van hoof • 15 maart 2024
dilemma

hoog water

door Thea van hoof • 29 december 2023
midwinter 2023

het ritme van de seizoenen (deel 2)

door Thea van hoof • 3 november 2023
Herfst in de kruidentuin

overvloedige regenval

door Thea van hoof • 3 augustus 2023
Tuinieren in een ouderwetse Nederlandse zomer

Permacultuur?

door Thea van hoof • 13 juni 2023
enkele principes uit de permacultuur in de kruidentuin

kruid van de maand: berk

door Thea van hoof • 27 maart 2023
Betula alba

kruid van de maand: adderwortel

door Thea van hoof • 4 december 2022
Het lijkt misschien een beetje vreemd om over een kruid van de maand te beginnen, wanneer het buiten net niet vriest, het vroeg donker wordt en de bomen hun blad bijna kwijt zijn. Maar juist als de bomen en kruiden hun blad hebben losgelaten, zit er heel veel kracht in de delen van de plant die de winter zullen overleven; in dit geval de wortel. Als het woord "wortel" in de naam van de plant voorkomt, kun je er gerust van uit gaan dat het meest waardevolle deel van deze plant zich onder de grond bevindt. Denk aan mierikswortel, kliswortel, of smeerwortel. Het meest waardevolle deel van de plant is wat we willen oogsten, en wanneer dat een wortel is, is de beste tijd: de donkere tijd van het jaar. Vandaar dat de periode november/december in het teken staat van het opgraven van wortels.
Meer posts
Share by: