Het is 1 februari en nog volop winter, en toch zijn er veranderingen te bespeuren in de natuur. In het donkerste deel van de winter stonden de levensprocessen in alle planten op een heel laag pitje. Nu worden de dagen langzaamaan weer langer en sommige planten reageren daar op.

smeerwortel

Neem bijvoorbeeld de smeerwortel. Dit is een plant die in de grond overwintert: in de herfst sterven de bladeren af, waarbij ze al snel de kleur van de aarde aannemen en inderdaad goede voeding vormen voor het bodemleven. De plant verzamelt zijn krachten in de wortel, die onder de grond wacht op betere tijden. Het gaat nog een paar maanden duren voordat de smeerwortel zich weer bovengronds zal laten zien, want het is geen “vroege vogel”, maar toch zijn er nu al veranderingen gaande in de stofwisseling in de wortel. Uit onderzoek is gebleken dat het gehalte aan allantoïne, een belangrijke werkzame stof in de smeerwortel, hoger wordt na de winterzonnewende. Dat is de reden dat smeerwortel het beste geoogst kan worden in de maand februari: alle energie van de plant zit nog opgeslagen in de wortel en het allantoïnegehalte is het hoogst. Ik had me voorgenomen vandaag te beginnen met de oogst, maar nu is de grond nog keihard bevroren. Morgen nog maar eens proberen.

berkensap

Een ander product van de kruidentuin dat samenhangt met het langzaam lengen van de dagen, is het sap van de berkenboom. Sommige bomen reageren meer op daglengte dan op de temperatuur, maar voor de sapstroom in de berk zijn beide nodig: langer wordende dagen en vorstvrij weer. Dan komt de sapstroom op gang en gaan de knoppen aan de kale takken zwellen. De nieuwe blaadjes komen er aan. In deze korte periode, tussen de winterzonnewende en het uitlopen van de knoppen, kan het sap van de berk gewonnen worden. Met goed weer en de maan in de juiste positie, kan een boom liters sap per dag opleveren. Ga maar eens direct na een storm onder een berk staan: je wordt er nat van de druppels berkensap dat lekt uit alle afgebroken twijgjes. Ik gebruik voor de winning van het sap alleen grote bomen; jonge boompjes zou je kunnen uitputten als je ze al hun sap afneemt. Het is nu nog te koud, maar aan het einde van deze week ga ik een eerste poging doen. Het sap is erg bederfelijk en kan het best vers worden opgedronken. Ik gebruik het als basis voor een berkenelixer: ik laat in het sap de gedroogde blaadjes van dezelfde boom, bewaard van vorig jaar, trekken en maak er dan siroop van. Zo is het dubbel geconcentreerde essentie van berk en bovendien lang houdbaar.

Ondertussen moet ik ook nog flink aan de bak met de grote verhuizing van planten: de helft van de nieuwe “schaduwtuin” is ingeplant, de andere helft moet nog. Daarna moet ook de zonnetuin op de schop, want daar gaan een heleboel planten uit. Dat wil ik graag allemaal gedaan hebben vóór het begin van de lente op 21 maart, dus dat wordt even flink doorpakken. Gelukkig is de droogte hier in de Achterhoek voorbij: er staat zelfs weer een beetje water in de sloten.